یکی از علمای معاصر که سالیان دراز به تحقیق، تالیف، تدریس و تربیت اشتغال داشته و دارد، متفکر بزرگ اسلامی، فقیه، اصولی، مفسر رجالی، متکلم حضرت آیت الله سبحانی است. نگارنده تلاش دارد در این مجال به معرفی کوتاه شخصیت قرآنی ایشان بپردازد. استاد سبحانی در ۲۰ فروردین ۱۳۰۸ش در تبریز در خانواده ای اهل علم و تقوا و فضیلت دیده به جهان گشود. پدر بزرگوار ایشان، زاهد وارسته، مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد حسین سبحانی خیابانی، از علمای تبریز بود که بیش از ۵۰ سال به کار تدریس، تالیف و راهنمایی مردم اشتغال داشت. آیت الله سبحانی دروس ابتدایی و سطح حوزه را در تبریز سپری نمود و پس از آن به قم هجرت نمود و دروس سطح را در آنجا پی گرفت و پس از تکمیل سطوح عالیه به درسهای خارج فقه و اصول راه یافت و به خوشه چینی از محضر بزرگان پرداخت. اساتیدی چون آیت الله بروجردی، آیت الله حجت کوه کمری
و امام خمینی(ره) از جمله استادانی بودند که وی از محضرشان بهره برد. استاد سبحانی پس از فرا گرفتن هر مقطع درسی اعم از ادبیات، فقه، اصول و فلسفه، چندین دوره به تدریس آن همت می گمارد. از جلوه های درخشان زندگی ایشان تاسیس مجله «درس هایی از مکتب اسلام» است؛ وی به همراه گروهی از فضلای حوزه به رهبری برخی از مراجع وقت تصمیم گرفتند تا شالوده بنای یک مجله وزین فکری اسلامی را بریزند چرا که در سال های ۱۳۳۷و ۱۳۳۸ ش خلافکری بر جوانان کشور حاکم بود و غالب مجلات در آن زمان وابسته به دولت و فاسد بودند. استاد سبحانی در این مجله با نگارش تاریخ اسلام و تفسیر قرآن و نیز پاسخگویی به شبهات دینی آثار ماندگاری از خویش به یادگار نهاد. ایشان کتب زیادی را در سطوح مختلف و موضوعات گوناگون به جامعه علمی عرضه نموده است و می توان به موارد ذیل به عنوان مهمترین آثار قرآنی وی اشاره نمود:
الف: آثاری که به روش تفسیر ترتیبی نگاشته شده اند شامل: ۱- تفسیر سوره رعد به نام «قرآن واسرار آفرینش» ۲-تفسیر سوره فرقان به نام «سیمای انسان کامل در قرآن.» ۳- «تفسیر سوره توبه.» ۴- تفسیر سوره منافقون به نام «دوست نماها.» ۵- تفسیر سوره حدید به نام «قرآن و معارف عقلی.» ۶- تفسیر سوره حجرات به نام «سیستم اخلاقی اسلام.» ۷- تفسیر سوره لقمان به نام «مربی نمونه.»
ب: آثار استاد سبحانی که به روش تفسیر موضوعی نگارش یافته اند، شامل: ۱- تفسیر موضوعی «منشور جاوید قرآن» (۱۴ جلد). برخی از موضوعاتی که در منشور جاوید کار شده است شامل: مبارزه با فساد جنسی، حمایت از یتیم، مبانی توحید از دیدگاه قرآن، جهاد، هجرت، حق و باطل، وسوسه های شیطان در تدبیر پیامبران، محکم و متشابه، راسخان در علم، تاویل در مقابل تنزیل، قرآن و یاران پیامبر(ص)، نفاق و سرگذشت منافقان، شناخت انسان، دلایل عصمت پیامبر(ص)، مقامات پیامبران و ولایت تکوینی آنان، امام در قرآن وعصمت ایشان، زندگانی پیامبر اکرم(ص) در قرآن، شفاعت، توبه، احباط و تکفیر، جهان برزخ، تجسم اعمال، معاد جسمانی و روحانی، کیفرها و پاداشها، پیامبران در قرآن، داستان پیامبران و… است. ۲- تفسیر موضوعی «مفاهیم القرآن» (۱۰جلد) ۳- «اصالت روح از نظر قرآن.» ۴- «التوحید و الشرک فی القرآن الکریم» ۵- «شورا در قرآن و نهج البلاغه.» ۶- «خاتمیت از نظر قرآن وحدیث و عقل».
ج: کتبی که با موضوع علوم قرآنی مرقوم شده است، شامل: ۱- «مرزهای اعجاز»؛ ترجمه بخشی از تفسیر البیان مرحوم آیت الله العظمی خوئی ۲- «برهان رسالت (پیرامون قرآن و وجه اعجاز آن).»
قرآن پژوه*
روزنامه ایران، شماره ۵۶۸۸ به تاریخ ۱۶/۴/۹۳، صفحه ۱۸ (ماه مهر)