گزارش تصویری پنجمین سالگرد حضرت آیت الله منتظری در نجف‌آباد

http://hoseyniehazam-n.ir/

ارزش‌های فردی و اجتماعی در اخلاق اسلامی

ملاک در ارزش‌های فردی آن دسته از ارزش‌های اخلاقی، اعتقادی و... است که قوام آن‌ها و عرصه تحقق و وجود خارجی آن‌ها وابسته به خود فرد باشد. یعنی اگر فرد در محیطی تنها زندگی کند نیز قادر به تحقق و انجام آن باشد مانند: توکل، تقوا، ذکر و یاد خداوند و...؛ امّا ارزش‌های غیر فردی یا به عبارت دیگر ارزش‌های اجتماعی به آن دسته از ارزشها اطلاق می‌شود که قوام آن‌ها و زمینة تحقق آن‌ها در ارتباط با دیگران باشد. مانند امانت‌داری، عدالت، رعایت حقوق دیگران، احترام و ادب به دیگران و... هر چند قوام ارزش‌های غیر فردی به تعامل و دادوستد با دیگر افراد است؛ امّا پیآمد و نتیجه آن به خود فرد نیز برمی‌گردد و یک صفت ارزشمند از آن یاد می‌شود مثلاً امانت‌داری گرچه تحقق‌اش بستگی به دیگر افراد دارد؛ امّا به شخصی که امانت را رعایت نموده است، صفت «امین» اطلاق می‌شود.

از نظر دین، ارزش‌ها در ارزش‌های فردی خلاصه نمی‌شود بلکه همان‌گونه که در بُعد فردی انسان، بایسته‌هایی از سوی دین معرفی شده و عمل به آن‌ها ارزشمند محسوب شده است و زمینة سعادت و کمال و تقرب انسان به خداوند را فراهم می‌سازد، در بُعد اجتماعی و ارتباط انسان با دیگران نیز ارزش هایی وجود دارد که پایبندی بر آن ضامن سلامت اجتماعی خواهد بود.

برای آشنایی بیشتر شما نسبت به ارزش‌هایی که در ارتباط با دیگران تحقق می‌یابد و تنها جنبه فردی ندارد، به چند نمونه‌ای از آن اشاره می‌شود.

1. خدمت به دیگران: از مجموعه تعالیم اسلامی و روایات استفاده می‌شود که پس از ادای فرایض بهترین وسیله برای تقرب به خداوند، یاری و خدمت به دیگران به‌خصوص خدمت به مؤمنان و صالحان است.⁽¹⁾ بخاطر اهمیّت و ارزش خدمت به دیگران بود که امام راحل (قدس سره) می‌فرمود: «اگر به من خدمت‌گذار بگویید بهتر از آن است که رهبر بگویید.» تعاون و همکاری با دیگران یکی از اصول مهم در سالم‌سازی اجتماع به حساب می‌آید که در موقعیت کنونی، دفاع از حق ملت مظلوم فلسطین یکی از مصداق‌های بارز آن است. به طور کلّی همه آن‌هایی که به نحوی در جامعه خدمت می‌کنند و زمینه رفاه و آسایش دیگران را در ابعاد مختلف زندگی فراهم می‌سازند، یکی از مصادیق بارز عمل به ارزش‌های اجتماعی است.
2. امانتداری: قرآن مجید به مردم دستور می‌دهد که به پیروی از انبیا، علیهم السلام، امین باشند و در صورتی که امانتی به ‌آن‌ها داده شد در حفظ آن بکوشند و امانت را به صاحبانش باز گردانند: ان الله یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الی اهلها⁽²⁾. در روایات نیز به طور چشمگیری در این‌باره سفارش شده است تا آنجا که رسول خدا فرمود: «لیس منا من خان بالامانه»⁽³⁾ از ما نیست کسی که امانت را خیانت کند. نکته مهم اینکه آنچه به امانت سپرده می‌شود گاه شیء و مال است و گاه مقام و مسؤلیتی که از سوی خداوند و یا افراد جامعه با ملاک‌هایی که از سوی دین معرفی شده است، به فردی واگذار می‌شود. همان‌گونه که خیانت به مال دیگران روا نیست، خیانت به حقوق و ارزش‌های اجتماعی نیز نامطلوب است.

3. حسن معاشرت و خوش رفتاری با مردم: یکی دیگر از ارزش‌هایی است که جنبه بین فردی دارد. و میدان عمل آن، صحنه‌های اجتماعی است. پیامبر اسلام فرمود: «افاضلکم احسنکم اخلاقاً»⁽⁴⁾ بهترین شما افرادی است که دارای اخلاق شایسته باشند.

4. احترام به شئون مردم و حفظ حریم و شخصیت دیگران: در فرهنگ اسلام همه انسان‌ها از احترام خاصی برخوردارند بخصوص در جامعه اسلامی که همه با هم برادر و اعضاء یک جامعه محسوب می‌شوند، بر همگان لازم است شخصیت حقیقی و حقوقی دیگران را نگه داشته از هرگونه توهین، تحقیر و... بپرهیزند.

5. تواضع، عفو و اغماض، وفای به عهد و ...: از دیگر ارزش‌هایی است که جنبه غیر فردی داشته و عمل به آن در زندگی اجتماعی و ارتباط با دیگران اعم از اعضای خانواده، زیردستان و دیگر افراد جامعه، تحقق می‌یابد. در پاره‌ای از روایات به مجموعه‌ای از ارزش‌ها که جنبه غیرفردی دارند، اشاره شده است.⁽⁵⁾

6. تلاش برای برپایی عدالت اجتماعی و اتحاد و همبستگی در میان اقشار جامعه: از دیگر نمونه‌های ارزش‌های غیرفردی است که یکی از اهداف دین و رسالت پیامبران الهی نیز می‌باشد.

در پایان باید یادآور شد که ارزش‌های اجتماعی که به نمونه‌هایی از آن اشاره شد، هر چند میدان عمل و تحقق آن صحنه‌های اجتماعی و در ارتباط با دیگران است؛ یعنی آن‌گاه تحقق می‌یابد که انسان با فرد و یا افراد دیگر در تعامل باشد؛ امّا نتایج و آثار آن علاوه بر آنکه در سالم‌سازی و بهداشت روانی جامعه مفید و مؤثر است، برای خود فرد نیز آثار مطلوبی در پی‌ دارد و مانند ارزشهای فردی همچون خودشناسی، ادای فرایض و واجبات، زهد، قناعت، توکل و... که جنبة فردی دارند، مایه سعادت و کمال وی می‌گردد.

پاورقی:

1. - بحارالانوار، ج 72، ص 94 .
2. - نساء:58 .
3. - شکوه الانوار، ص 52 .
4. - اصول کافی، ج 2، ص 102 .
5. - بحارالانوار، ج 72. ص 93 .

اسلام و تعدد همسران پیامبر

چند همسری از موضوعاتی است که مخالفان اسلام و پیامبر اسلام، آن را نقطه ضعفی دانسته و همانند دنیای امروز تهمت‌هایی مانند: شهوت رانی، رسیدن به اموال زن یا پدر زن به پیامبر نسبت می‌دهند.

لذا به طور خلاصه، این موضوع بحث و بررسی می‌شود.